Obraz inteligencji w twórczości Stefana Żeromskiego
Termin inteligencja w rozumieniu kulturowo – społecznym stanowi swoistą „ kastę ”. Należy tu zaznaczyć pozytywny aspekt tego terminu wykorzystany w niniejszym wypracowaniu. Inteligencja jako grupa społeczna stanowi zawsze pewien obraz zasobów intelektualnych narodu. To od tych ludzi oczekuje się najwięcej i to im „ patrzy się na ręce”. Ich wiedza ma reprezentować główne idee i wartości danej kultury i narodowości. Aby poprzeć to stwierdzenie zamierzam wykorzystać twórczość Stefana Żeromskiego oraz zawarte w niej przykłady.
Pierwszy obraz inteligenta odnajdujemy w powieści „ Ludzie bezdomni ”. Główny bohater Tomasz Judym wywodzi się z biedoty, we własnym życiu doświadczył co oznacza głód i nędza. Wie również jak bardzo człowiek biedny, niewykształcony i prosty jest bezbronny nie mogąc ze swoimi racjami przebić się wyżej licząc na pomoc. Gdy ciężką pracą udaje się mu odnieść sukces i zostać lekarzem postanawia zawalczyć o los innych, Niestety licząc na pomoc grona lekarskiego bardzo się zawodzi, okazuje się bowiem, że ci zamożni i inteligentni ludzie chcą pozostawać bierni. Ich obojętność jest przerażająca wiedzą oni bowiem jak wielkie szkody dla życia i zdrowia niosą warunki pracy i życia biednych. Judym jednak nie zraża się i ukazuje prawdziwą postawę inteligenta. Zdobytą wiedzą służy społeczeństwu i wspiera wszystkich, których tylko może. Bierze w obronę tych, którzy sami nie potrafią się bronić, korzysta z wiedzy dając przykład jak żyć i postępować, naucza własnym życiem i każdym dniem pracy. Ta postawa bohatera jest z pewnością pozytywnym obrazem inteligencji takich bowiem postaw oczekuje się od ludzi światłych i w pełni świadomych otaczających sytuacji.
Kolejny przykład na który pragnę wskazać to również dzieło Stefana Żeromskiego pt. „ Przedwiośnie ”. Szymon Gajowiec jeden z bohaterów tej książki stanowi przykład światłego człowieka. Na bazie posiadanych doświadczeń i wiedzy stara się przewidzieć najlepsze społeczne rozwiązania. Jego wiedza nie zawęża się jedynie do oceny teraźniejszości ale wybiega w przyszłość ujmując wizje niepodległej Polski. Jak czytamy: ” …prace owego Gajowca, prace surowe i na nic nie baczące, wczepione jak pług w przyszłość tego kraju ”.
Biorąc na siebie częściową odpowiedzialność za losy państwa tworzy jeden z trzech programów naprawczych Rzeczpospolitej. Spokój którym emanuje podczas wykładania swych wizji a także precyzyjność jaką wkłada w prezentowaną wiedze pozwala mu zdobyć rzeszę słuchaczy. Postanawia on również pozostawić po sobie ślad, tworząc swe największe dzieło – książkę opisującą całościowa wizję kraju, wykorzystuje całą swa wiedze pragnąc zebrać, usystematyzować i pozostawić ją na pożytek przyszłych pokoleń. Dzięki tej postawie staje się nieocenionym „ mózgiem narodu ”. Posiadane przez niego informacje nie służą tylko jemu ale całej szerokiej społeczności a co za tym idzie każdej jednostce do niej przynależącej. Ten przykład po raz kolejny podkreślił jak samozaparcie i ogrom wiedzy może kształtować nie tylko jednostki ale i całe grupy.
W „ Przedwiośniu” odnajdujemy również odmienną – postać Cezarego Baryki. Główny bohater wyrasta otaczany pełnią matczynej miłości. Nie nauczony pokory i rozsądku bohater marzy o przyłączeniu się do ruchów rewolucjonistycznych. Chce on zmieniać byt o którym tak naprawdę niewiele wie. Cezary zachowuje się jak maniak, owładnięty szałem swych myśli. Nie widzi on bowiem prawdziwego obrazu rzeczywistości i tego jak wielkim ciężarem okupione są jego marzenia. Jego matka narażając się na niebezpieczeństwo wyrusza w samotną wyprawę po chleb, ryzykuje swe życie by syn dalej mógł snuć marzenia w bezpiecznym i pachnącym chlebem domu. Baryka buntuje się marzy otoczony zakłamana realistyka otaczającej rzeczywistości. Nie chce on jej dostrzec. Gdy wyrusza wraz z ojcem poszukiwać „szklanych domów „ jest pewien, że nareszcie spełni swe przeznaczenie. Rzeczywistość, okazuje się go jednak wielokrotnie przerastać. Jak widać więc ten młody człowiek nie potrafi korzystać ze swej wiedzy, jest ona jednokierunkowa i targają nią nie mądrość lecz zgubne emocje. W ostatniej scenie powieści czytamy jak młody Baryka dumnie idzie na czele ruchu rewolucji, nadal stara się zmieniać świat radykalnym czynem mającym wyrazić wiedze i przemyślenia wielu.
Jak widać na podstawie powyższych przykładów obraz inteligencji zawarty w twórczości Żeromskiego przedstawiony zostaje różnorodnie. Każdy bowiem inaczej korzysta ze swej wiedzy i na różne sposoby wciela ją w życie. Nie istnieje więc jednolity wzorzec, którym można jednoznacznie scharakteryzować inteligencje. Najważniejsze jednak jest przesłanie, które wyraźnie widać w każdej z książkowych postaci wykreowanej przez Żeromskiego – korzystać z wiedzy i zamieniać ją w czyn bez względu na przeciwności losu. Jeśli bowiem nauka pozostanie w formie suchych faktów nie jest w stanie służyć społeczeństwu. A przecież prawdziwy inteligent powinien wiedzieć jak ją spożytkować i tym samym wskazać drogę innym. To jego społeczny obowiązek, który nakłada na siebie chcąc zaliczać się do ludzi światłych – inteligencji.
